Bebeğinizin veya çocuğunuzun gelişiminde gerilik olduğunu; göz teması kurmadığını, başını tutamadığını, kucakta yığılır tarzda durduğunu, olması gereken zamanda emeklemediğini, yürümediğini ya da konuşmadığını fark ettiğinizde, çocuğunuzun doktoru ile bu kaygılarınızı paylaşmanızda yarar vardır. Eğer çocuğunuzda gelişim geriliği saptanmışsa; Erken fizyoterapi desteği-Erken Müdahale Desteği alabilmek için RİBEM Riskli Bebek Danışma Merkezi’nin deneyimli fizyoterapistlerinden, duyu bütünleme uzmanlarından, özel eğitimcilerinden ve dil ve konuşma bozuklukları terapistinden destek alabilirsiniz.
Çocuğunuzun gelişimi konusunda her şey yolunda mı? Sizi kaygılandıran bir şeyler mi var? Her şeyin yolunda gidip gitmediği konusunda aşağıdaki bilgiler sizi yönlendirebilir.
0-6 Yaş Gelişim Kontrol Listesi
(Sizi bir uzmana yönlendirebilecek Erken uyarı noktaları / Erken Alarm noktaları nelerdir?)
Aşağıda, 0-6 yaş arası çocuklar için bir gelişim kontrol listesi verilmiştir. Bu liste, bebekler ve küçük çocuklar ile ilgili gelişimsel dönüm noktalarını karşılamayan bir çocuk dikkate alınarak yazılmıştır. Başka bir deyişle bunlar, şu ya da bu türden bir gelişimsel gecikmeye işaret edebilen “Erken Uyarı Noktalarıdır”.
Bu liste farklı kategorilere (yani, kaba motor, ince motor, biliş/problem çözme, sosyal/duygusal, öz bakım, sosyal/duygusal/oyunsal beceriler kategorilere) ayrılmıştır ve erken müdahale desteği / gelişimsel terapi için sevkin gerekli olup olmadığını belirlemenize yardımcı olacak biçimde kullanılabilir .
Dikkat: Her çocuk farklı bir tempoda gelişir ve becerilerin kazanılmasında büyük değişkenlik gözlenir. Eğer bir çocuğun 18 aylık oluncaya kadar spesifik bir gelişim alanında yirmi beş beceri edinmesi bekleniyorsa, bunlardan bir ya da ikisinin eksik olması mutlaka bir problem olduğu anlamına gelmez. Bununla birlikte, bir çocuğun ne zaman erken müdahale desteğine gereksinim duyduğunu anlayabilmek önemlidir.
Ne Zaman Erken Müdahale Desteği Gerekir?
0-6 Yaş Gelişim Kontrol Listesi
Erken müdahale için bir uzmana sevk gerektirebilir
Kaba Motor Beceriler
Eğer Bir Çocuk…
- 7 aylık olduğunda yuvarlanmıyorsa
- 8 aylık olduğunda kollarını düzleştirip kendini yukarı itmiyor, başını ve omuzlarını kaldırmıyorsa
- 10 aylık olduğunda kendi kendine oturmuyorsa
- 10 aylık olduğunda sürünmüyorsa (“komando” sürünüşü—yerde karın üstü hareket etme)
- 12 aylık olduğunda emeklemiyorsa (dört elle, tipik olarak “emekleme” denilen hareket)
- 12 aylık olduğunda çocuk sandalyesinde dik oturmuyorsa
- 12 aylık olduğunda tutunarak ayağa kalkmıyorsa
- 14 aylık olduğunda kendi kendine ayakta durmuyorsa
- 18 aylık olduğunda yürümüyorsa
- 30 aylık olduğunda zıplamıyorsa
- 30 aylık olduğunda kendi kendine merdivenlerden inip çıkmıyorsa
Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir.
Kaba motor becerilerle ilgili diğer bazı “alarm noktaları da” şunlardır:
- Ayakta durmayı başarmak için ellerini gövdesi üstünde yukarıda tutarak yürüyorsa
- Ayaklarının tabanına basarak değil, yalnızca ayak uçlarında yürüyorsa
- Görünür bir neden olmadan sık sık düşüyor veya tökezliyorsa
- 2 yaşında geldiği halde ayakları hala “içe dönük” duruyorsa
- Alışılmadık sürünme örüntüleri gösteriyorsa
- Ayrıca bilinmeyen herhangi bir tıbbi tanı da “alarm noktası” sayılabilir. Bunlardan bazıları; Serebral Palsi, Down Sendromu, Metabolik Sendrom tanıları, Doğumsal Kalp Rahatsızlıkları vb. varsa
Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir.
İnce Motor Beceriler
Eğer bir çocuk…
- 6 aylık olduktan sonra iki elini de sık sık yumruk yapıyorsa
- 10 aylık olduğunda iki elini orta çizgiye (vücudunun merkezine) getirmiyorsa
- 10 aylık olduğunda nesneleri birbirine vurmuyorsa
- 12 aylık olduğunda ellerini çırpmıyorsa
- 12 aylık olduğunda nesneleri bilinçli olarak ve hemen elinden bırakmıyorsa
- 12 aylık olduğunda biberonunu kendi başına alıp ağzına götürerek yere uzanmadan ememiyorsa
- 18 aylık olduğunda boya kalemini hala elini yumruk yaparak kullanıyorsa
- 18 aylık olduğunda tam gelişmiş kıstırma tutuşu yapamıyorsa (başparmağı ile işaret parmağını birbirine tam temas ettiremiyorsa)
- 24 aylık olduğunda dik çizgi çekmeyi taklit etmiyorsa
- 30 aylık olduğunda makasla kesmiyorsa
Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir.
İnce Motor Becerilerle İlgili Diğer Bazı “Alarm Noktaları da” Şunlardır:
- Bir görevi tamamlamak için yalnızca tek elini kullanma
- Bir elini/kolunu hareket ettirememe/açamama
- Yoğun dikkat gerektiren küçük görevler sırasında ağızdan salya akması
- Bir şeyler yapıyorken eşgüdümsüz ya da istemsiz sert hareketler sergileme
- Boya kalemi darbelerinin aşırı koyu ya da görülemeyecek kadar silik olması
- Bilinmeyen herhangi bir tıbbi tanı da “kırmızı bayrak” sayılabilir: Down sendromu, serebral palsi, vb. varsa
Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir.
Bilişel / Problem Çözme
Eğer bir çocuk…
- 15 aylık olduğunda oyuncak bir bebekte vücut hareketlerini (yani, bebeği öpme, besleme gibi hareketleri) taklit etmiyorsa
- 27 aylık olduğunda iki ayrı nesne dizisini türlerine göre eşleştiremiyorsa (örneğin, küpleri bir kutuya, oyuncak insanları başka bir kutuya koyamıyorsa)
- 27 aylık olduğunda bir modeli ezbere taklit edemiyorsa (örneğin, dişlerini nasıl fırçaladığını göster dediğinizde bunu yapamıyorsa)
- 31 aylık olduğunda iki ayrı nesne dizisini renklerine göre eşleştiremiyorsa
- Etkinlikler sırasında akranlarına kıyasla problem çözmede güçlük çekiyorsa
- Çevresinde ve olağan düzende meydana gelen değişikliklerin farkına varmıyorsa
Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir.
Duyusal
Eğer bir çocuk…
- Çok telaşlıysa, hep hareket halindeyse ve bir göreve dikkatini çok kısa süre veriyorsa
- Çoğu kez yavaşsa ya da geç tepki veriyorsa (her zaman, şekerleme yaptıktan sonra bile yorgun görünüyorsa/yavaş yanıt veriyorsa)
- Yemek seçiyorsa
- Bir yeri incindiği zaman bunun farkına varmıyorsa (yaralanınca ağlamıyor, irkilmiyor ya da tepki göstermiyorsa)
- Salınmaktan/hareket etkinlerinden korkuyorsa; kucağa alınmayı ya da baş aşağı döndürülmeyi sevmiyorsa
- Yeni etkinler öğrenmekte (motor planlamada) güçlük çekiyorsa
- Kendisini uygun biçimde sakinleştirmekte zorlanıyorsa
- Sürekli, otururken bile, etrafta dolaşıyor gibi görünüyorsa
- Göz teması iyi değilse ya da hiç yoksa
- Sık sık zıplıyor ve/veya kasıtlı olarak yere düşüyorsa/oraya buraya tosluyorsa
- Kendisinin ve başkalarının güvenliğine aldırmaksızın düşmek için fırsat kolluyorsa
- Diğer çocuklar da dahil, gördüğü her şeye sürekli dokunuyorsa
- Hipotonik ise (vücudu ıslak erişte gibi gevşekse)
- Etkinlikler ya da yerler arasında geçiş yapmakta güçlük çekiyorsa
- Olağan düzende değişiklik olunca fazlaca huzursuzluk hissediyorsa
- Diş fırçalama, saç tarama, saç tıraşı, tırnak kestirme vb. gibi bakım etkinliklerinden ya da banyo yapmaktan nefret ediyorsa
- Bir yerlerini kirletmekten ya da çimen, kum, halı, boya, oyun hamuru vb. gibi farklı dokulara ellemekten korkuyorsa/tiksiniyorsa/kaçınıyorsa
Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir.
DİKKAT: Duyusal bütünleştirme/duyusal işleme sorunları yalnızca yetkili uzmanlar (öncelikle, fizyoterapistler ve uğraşı terapistleri) tarafından teşhis edilmelidir. Duyusal sorunlarla ilgili gibi görünen bazı davranışlar gerçekte duyusal gereksinimlerden bağımsız olan davranışsal sorunlar olabilir.
(Duyusal İşleme Sorunları Konusunda Eksiksiz Bir Semptom Kontrol Listesi İçin Buraya Tıklayın)
Eğer çocukta şunlar varsa, görmeyle ilgili bir problem bulunabilir…
- Başkalarıyla göz teması kurmazsa ya da nesneleri bir gözüne veya her iki gözüne 7.5-10 cm yaklaştırırsa
- Yakınındaki bir nesneye uzanmazsa
Eğer çocukta şu durumlar varsa, işitme problemleri bulunabilir…
- Seslere ya da tanıdığı kişilerin çağrılarına tepki vermezse
- Zil sesine ya da ses çıkaran başka nesnelere dikkatini yöneltmezse
- Farklı düzeylerdeki seslere uygun şekilde tepki vermezse
- Kendi kendine gıgıldamazsa
Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir.
Öz Bakım
Eğer bir çocuk…
- Yemek yerken yiyecekleri ısırmakta veya çiğnemekte güçlük çekiyorsa
- Lokmaları çiğnemesi ve/veya yutması uzun zaman alıyorsa
- Yemek sırasında ya da sonrasında her zaman öksürüyorsa/boğulur gibi oluyorsa
- Yemek sırasında/sonrasında ses kalitesinde değişiklik gösteriyorsa (yani, konuşması/sesleri ağzında su varmış gibi ya da kabay çıkıyorsa)
- Farklı gıda aşamaları arasında geçiş yapmakta güçlük yaşıyorsa
- 14 aylık olduğunda kendi kendine atıştırmalık (parmak maması) yemiyorsa
- 15 aylık olduğunda kaşık kullanmaya çaba göstermiyorsa
- 15 aylık olduğunda normal bir su bardağını alıp ondan içmiyorsa
- 15 aylık olduğunda şapkasını, çoraplarını ya da eldivenini çıkarması istendiğinde bunu yapamıyorsa
- 19 aylık olduğunda ellerini ya da yüzünü kendisi yıkamaya çalışmıyorsa
- 22 aylık olduğunda giyinme işlerine yardım etmiyorsa (fermuar açıp kapatmak hariç)
- 34 aylık olduğunda büyük düğmeleri, çıtçıtları ve ayakkabı bağlarını bilinçli şekilde çözemiyorsa
Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir.
Sosyal/Duygusal/Oyunsal Beceriler
Eğer bir çocuk…
- 4 aylık olduğunda gülümsemiyorsa
- Etkinlikleri sırasında ya da akranlarıyla ve/veya erişkinlerle etkileşiminde göz teması kurmuyorsa
- 12 aylık olduğunda sosyal dikkat çekecek davranışlar sergilemiyorsa
- 24 aylık olduğunda eylemleri ve hareketleri taklit etmiyorsa
- 24 aylık olduğunda yap-inan oyunları oynamıyorsa
- Bir nesneyle uygun şekilde oyun oynamıyorsa (yani, nesneleri bir kutuya koymaya çalışmak yerine, kutuda bırakıyor ve parmaklarının arasında çevirip duruyorsa)
- Dönmekte olan nesnelere (yani, topaç, oyuncak araba vb.) dikkatini yöneltmiyorsa; ayrıca, normalde topaç gibi dönmeyen şeyleri öyle döndürmeye çalışıyorsa
- Görevlere odaklanmakta önemli güçlük çekiyorsa
- Etkinlik değişikliğinde ya da bir etkinlikten diğerine geçerken fazlaca huzursuz oluyorsa
Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir.